नीपजन र नेपालः एउटा छोटो आद्य-इतिहास

चौतारी पुस्तक शृंखला - ९०

 प्राचीन ऐतिहासिक र साहित्यिक सामग्रीका आधारमा हिजोआज नेपाल भनिने भेगमा मानिसको आगमन, आप्रवास र भ्रमणको लेखाजोखातर्फ ले नयाँ गोरेटो पहिल्याएको छ । यस्तो काम अझै हुनसकेको थिएन । केही विद्वान्‌हरूले झिना प्रमाण र ज्यादा अनुमानका भरमा आ-आफ्ना कथा नबुनेका होइनन्, तर यो देशको नाम नेपाल कसरी रहन गयो, यहाँका प्राचीन वासिन्दा को-को थिए, तिनीहरूको भौतिक र आध्यात्मिक जीवनशैली कस्तो थियो, तिनीहरू यो साँधसीमानाभन्दा पर्तिरका मानिससित कसरी सम्बन्धित थिए भन्ने जस्ता मूल प्रश्न अझै अनुत्तरित थिए । यो पुस्तकमा लेखकले यी प्रश्नको उत्तर अथर्ववेद, महाभारत र प्राचीनतम पुराणजस्ता संस्कृत साहित्यमा परेका सन्दर्भबाट दिएका छन् । लेखकले नेपाल शब्दको मूल अर्थमै त्यस्तो उत्तर भेटिने ठम्याउँदै भारोपेली र भोट-बर्मेली भाषाविज्ञान र पाणिनीय व्याकरणका आधारमा नेपाल शब्दको व्युत्पत्ति गरेका छन् । उनका अनुसार, इतिहासको उषाकालमै पश्चिमोत्तर भारतबाट आएका नीपजन, कोशी र गण्डकी नदीका प्रस्रवणक्षेत्रमा रहेका किरातजन र तिनैले उर्वर पारेको विस्तीर्ण मैदानमा बसेका लिच्छविलगायतका विभिन्न जनसमूहबीच चलेका आदान-प्रदान, मिलन-संघर्ष र अन्तर्घुलनबाट यो देश आबाद हुँदै थियो । यो पुस्तकमा लेखकले आर्य-अनार्य, प्रकृतिपूजक-मूर्तिपूजक-याज्ञिक, किरात-संस्कृतजस्ता चल्तीमा रहेका द्विविधात्मक कोटिभन्दा पर्तिर गएर नेपाल देशको आद्य-इतिहास लेखिनुपर्छ भन्ने मतको बलिया आधार तयार गरेका छन् ।

------------------------------------------------------------

नेपाल, भारत र जर्मनीमा औपचारिक एवं परम्परागत दुवै थरी शिक्षा लिएका दिवाकर आचार्य हाल अक्सफोर्ड विश्वविद्यालयमा स्पाल्डिङ प्राध्यापकका रूपमा कार्यरत छन् । विगतमा नेपाल, जापान, जर्मनी, अस्ट्रिया र नेदरल्याण्डका विश्वविद्यालयहरूमा अध्यापन र शोध गरेका आचार्यको दक्षिण एशियाको सांस्कृतिक र वैचारिक इतिहासमा विशेष रुचि छ । धार्मिक र सामाजिक महत्त्वका लिच्छवि अभिलेखहरूको व्याख्या-विश्लेषणमा यिनले काम गर्दै आएका छन् । यिनका अरू रुचिमा प्राचीन उपनिषदहरूको समालोचनात्मक अध्ययन एवं दुर्लभ प्राचीन ग्रन्थहरूको पहिचान र प्रकाशन पर्दछन् । नेपालका हस्तलिखित ग्रन्थहरूको संरक्षण र पहिचानमा निकै समय खपाएका आचार्यका तीन पुस्तक एवं दर्जनौँ लेख प्रकाशित छन् ।

-------------------------------------------------------------

विषयसूची

• प्राक्कथन १
• अध्याय १
  1. नेपाल शब्दको व्युत्पत्ति र अर्थ ५
  2. नेपाल शब्दको प्रयोग ५
  3. व्युत्पत्ति खोज्ने प्रारम्भिक प्रयास ७
  4. नीप, नेपाल र भोट-बर्मेली भाषा ९
  5. आ+ल प्रत्ययान्त स्थाननाम र विशेषणको प्राचीनता १३
  6. नीपबाट नेपाल १५
  7. सही व्युत्पत्ति १७
  8. नीप/नेप र नेमुनि २०
  9. सारांश २१
• अध्याय २
  1. जातिवाचक नीप शब्द र व्याकरण महाभाष्य २३
  2. नीप शब्दको अर्थ २३
  3. नीप गणजाति होइन २४
  4. जनपद, गण र जातिगत वर्गीकरण २५
  5. नीप गणजातिको संघशासन निराधार छ ३०
  6. नीपहरूको पेशा पशुपालन – रोचक कल्पना ३४
  7. सारांश ३५
• अध्याय ३
  1. नीपहरू को हुन् ? ३७
  2. पौराणिक नीपवंश ३९
  3. वंशवृक्ष ४१
  4. पौराणिक नीपवंश र वैदिक सन्दर्भ ४३
  5. नीपातिथि र नीपवंश ४६
  6. कण्व-नीपजनको उन्नति र अवनति ४८
  7. नीपहरूको विलयन र गोपाल, किरात, आदिको अभ्युत्थान ५१
• अध्याय ४
  1. सारांश र उपसंहारः नीपजन र नेपाल ५७
  2. सन्दर्भ सामग्री ६१